Climameter: Η κακοκαιρία "Elias" και η ανθρωπογενής κλιματική αλλαγή

Σύνταξη άρθρου: Σ. Ντάφης

Το meteo.gr συμμετείχε στη μελέτη ερευνητών από το Εθνικό Κέντρο Επιστημονικών Ερευνών της Γαλλίας, σχετικά με τη συνεισφορά της ανθρωπογενούς κλιματικής αλλαγής στην ένταση της κακοκαιρίας “Elias” που έπληξε με σφοδρότητα την Ελλάδα μεταξύ 25 και 28 Σεπτεμβρίου 2023. Θα πρέπει να τονιστεί ότι τα αποτελέσματα που παρουσιάζονται στο παρόν άρθρο αφορούν μόνο την συνοπτική κατάσταση της ατμόσφαιρας κατά την κακοκαιρία “Elias”, χωρίς τη σύνδεση του φαινομένου με την προηγούμενη επίσης καταστροφική κακοκαιρία “Daniel” μεταξύ 5 και 8 Σεπτεμβρίου 2023.

Γενικά συμπεράσματα:

Η κακοκαιρία Elias πιθανότατα ενισχύθηκε τόσο από την ανθρωπογενή κλιματική αλλαγή, όσο και από τη φυσική μεταβλητότητα των καιρικών συστημάτων.

Τα συστήματα χαμηλής πίεσης παρόμοια με αυτά που προκάλεσαν την κακοκαιρία Elias του Σεπτεμβρίου 2023 είναι πιο πλέον πιο έντονα στην Ανατολική Ελλάδα όσον αναφορά το ύψος βροχής από ό,τι ήταν στο παρελθόν (την περίοδο 1979-2000).

Η θέση του βαρομετρικού χαμηλού συστήματος που προκάλεσε την κακοκαιρία Elias ήταν ένα αρκετά ασυνήθιστο γεγονός κατά τα τελευταία 44 χρόνια.

Η φυσική μεταβλητότητα του κλίματος πιθανότατα έπαιξε επίσης ρόλο στην κατανομή της ατμοσφαιρικής πίεσης πάνω από την Ανατολική Μεσόγειο, και της σχετικής αύξησης του ύψους βροχόπτωσης.

Περιγραφή συμβάντος

Από τις 25 έως τις 28 Σεπτεμβρίου 2023, ισχυρή κακοκαιρία έπληξε την Ελλάδα, με αποτέλεσμα σημαντικές καταστροφές υποδομών και δυσμενείς κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις, κυρίως στην Κεντρική Ελλάδα. Η Εθνική Μετεωρολογική Υπηρεσία και το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών/meteo.gr εξέδωσαν προειδοποίηση υψηλού κινδύνου πριν την έλευση της κακοκαιρίας, κυρίως για ξαφνικές πλημμύρες και χαλαζοπτώσεις. Η EUMETNET ονόμασε την καταιγίδα “Elias”.

Η δημιουργία ενός ισχυρού αντικυκλωνικού συστήματος πάνω από τη Δυτική Ευρώπη στις 24 Σεπτεμβρίου άνοιξε το δρόμο για μεταφορά ψυχρών αερίων μαζών από την περιοχή των Άλπεων και τα Βαλκάνια προς την Ιταλία. Αυτό το σύστημα χαμηλής πίεσης απομονώθηκε πάνω από το Ιόνιο Πέλαγος και δημιούργησε ευνοϊκές συνθήκες για ανάπτυξη καταιγίδων στην Ελλάδα. Πολλαπλές διαταραχές στην περιφέρεια του συστήματος και η πολύπλοκη τοπογραφία της Ελλάδας, οδήγησαν σε επίμονη δραστηριότητα καταιγίδων που προκάλεσε εκτεταμένες πλημμύρες.

Χαλάζι διαμέτρου έως 6 εκατοστά σημειώθηκε σε πολλές περιοχές της Ελλάδας τη Δευτέρα 25/9 και από την Τρίτη 26 έως την Πέμπτη 28 Σεπτεμβρίου σημειώθηκαν σοβαρές πλημμύρες στη Στερεά Ελλάδα και τη Θεσσαλία. Στην Εύβοια, ο μετεωρολογικός σταθμός του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών/meteo.gr στην Ιστιαία κατέγραψε 486 mm αθροιστικό ύψος βροχής σε λιγότερο από 48 ώρες. Οι πολυκύτταρες καταιγίδες στο Βόλο στις 27 Σεπτεμβρίου οδήγησαν σε σοβαρές πλημμύρες με βροχοπτώσεις ύψους άνω των 315 mm σε λιγότερο από 24 ώρες. Αυτό είναι το δεύτερο συμβάν πλημμύρας στην περιοχή μετά την καταιγίδα Daniel στις 5-7 Σεπτεμβρίου, και το μηνιαίο ύψος βροχής έφτασε τα 933 mm (μέση ετήσια τιμή: 480 mm). Η καταστροφή δρόμων, οι κατολισθήσεις, οι διακοπές ρεύματος και η έλλειψη πόσιμου νερού έχουν προκαλέσει σημαντικά προβλήματα στην Εύβοια και την ευρύτερη περιοχή του Βόλου.

Κλιματικά και Ιστορικά Δεδομένα για την Ανάλυση

Η έκθεση IPCC AR6, με έμφαση στην περιοχή της Μεσογείου στα Εδάφια 10.6.4, 12.4.1 και 12.4.5, υπογραμμίζει την αυξανόμενη εμφάνιση Μεσογειακών υφέσεων κατά τη θερινή περίοδο. Αυτές οι υφέσεις τροφοδοτούνται από τις αυξανόμενες θερμοκρασίες της επιφάνειας της θάλασσας (SSTs) στον Ατλαντικό Ωκεανό και τη Μεσόγειο, όπου η SST έχει αυξηθεί κατά περίπου 1°C σε σχέση με την περίοδο 1982-1998, συμβάλλοντας σημαντικά στην ένταση αυτών των φαινομένων. Παρά την αναγνώριση της έκθεσης για τη συσχέτιση μεταξύ των θερμότερων SSTs, των θαλάσσιων καυσώνων, και των Μεσογειακών κυκλώνων, δεν κάνει δηλώσεις ιστορικής τάσης για ακραίες βροχοπτώσεις στην περιοχή της Μεσογείου. Επιπλέον, το Κεφάλαιο 11 της έκθεσης IPCC AR6 υπογραμμίζει τις προκλήσεις όσον αφορά τη σύνοψη των τάσεων για τις ισχυρές καταιγίδες σε διάφορες περιοχές λόγω διαφορετικών ορισμών και περιορισμένων μακροπρόθεσμων δεδομένων για φαινόμενα όπως ανεμοστρόβιλους, χαλάζι και κεραυνούς. Ως εκ τούτου, η έκθεση επιλέγει να μην παρέχει συγκεκριμένες δηλώσεις σχετικά με τις αλλαγές στη δραστηριότητα καταιγίδων στην περιοχή της Μεσογείου.

Η προσέγγιση της παρούσας ανάλυσής μας βασίζεται στην αναζήτηση καιρικών καταστάσεων στο παρελθόν, παρόμοιες με εκείνες του συμβάντος ενδιαφέροντος που παρατηρήθηκε. Έχουμε μεσαία/υψηλή εμπιστοσύνη στην ευρωστία της προσέγγισής μας, λόγω των διαθέσιμων κλιματικών δεδομένων, καθώς το η κακοκαιρία Elias ήταν παρόμοια με άλλα προηγούμενα γεγονότα στο αρχείο δεδομένων.

Ανάλυση ClimaMeter

Αναλύουμε εδώ (βλ. Μεθοδολογία για περισσότερες λεπτομέρειες) πώς έχουν αλλάξει γεγονότα παρόμοια με τα βαρομετρικά συστήματα χαμηλής πίεσης που οδηγούν σε πλημμύρες όμοιες (όχι ακριβώς ίδιες) της κακοκαιρίας Elias στο παρόν κλίμα (περίοδος 2001–2022) σε σύγκριση με το πώς θα έμοιαζαν αν είχαν συμβεί στο παρελθόν (την περίοδο 1979–2000).

• Ατμοσφαιρική πίεση: Οι αλλαγές στην επιφανειακή ατμοσφαιρική πίεση δείχνουν ότι τα βαρομετρικά συστήματα είναι πλέον πιο ισχυρά σε σύγκριση με το παρελθόν.
• Βροχόπτωση: Οι αλλαγές δείχνουν ότι παρόμοια γεγονότα παράγουν πλέον υψηλότερες (μεταξύ 2 και 5 mm/ημέρα) ποσότητες βροχοπτώσεων στην Ανατολική ηπειρωτική Ελλάδα. Λαμβάνοντας υπόψη τις πληγείσες αστικές περιοχές παρουσιάζουν αύξηση των βροχοπτώσεων σήμερα.
• Διαπιστώνουμε επίσης ότι παρόμοια καιρικά συστήματα έχουν γίνει πιο συχνά τους καλοκαιρινούς μήνες ενώ στο παρελθόν συνέβαιναν κυρίως τον Σεπτέμβριο ή αργότερα.
• Τέλος, διαπιστώνουμε ότι οι πηγές φυσικής μεταβλητότητας του κλίματος, ιδίως η Ταλάντωση του Βορείου Ατλαντικού (North Atlantic Oscillation) και το φαινόμενο El Niño πολύ πιθανόν να επηρέασαν εν μέρει την ένταση της κακοκαιρίας Elias. Αυτό σημαίνει ότι οι αλλαγές που βλέπουμε στην παρούσα κακοκαιρία σε σύγκριση με το παρελθόν, μπορεί να οφείλονται στη φυσική μεταβλητότητα του κλίματος.

Συμπέρασμα

Με βάση τα παραπάνω, συμπεραίνουμε ότι τα συστήματα χαμηλής πίεσης που οδηγούν σε έντονες βροχοπτώσεις παρόμοιες με αυτές που προκαλούνται από τη μεσογειακή ύφεση Elias παράγουν πλέον περισσότερη βροχόπτωση στην Ελλάδα από ό,τι στο παρελθόν. Ερμηνεύουμε την κακοκαιρία Elias ως ένα ασυνήθιστο καιρικά γεγονός για το οποίο έπαιξε κύριο ρόλο η φυσική μεταβλητότητα του κλίματος.